Luật số 99/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XV thông qua tại kỳ họp thứ 9 ngày 27/6/2025 (sau đây gọi là Luật số 99), Luật này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2025. Trong đó có một số điểm mới quan trọng cần được lưu ý trong quá trình giải quyết vụ án hình sự tại Tòa án.

1. Cơ quan và người tiến hành tố tụng

1.1. Rõ thẩm quyền – trách nhiệm – “cấm ủy quyền vô tội vạ”

  • Luật 99 làm rõ vai trò, trách nhiệm và quyền hạn của các cơ quan tố tụng như Tòa án, Viện kiểm sát, cơ quan điều tra. Đặc biệt, ngăn chặn việc đỗ trách nhiệm bằng cơ chế ủy quyền rộng, nhằm bảo đảm những quyết định quan trọng đều do cấp có thẩm quyền cao nhất, chuyên môn thẩm định ra quyết định. Một số tình huống ngoại lệ về ủy quyền vẫn được cho phép nhưng rất chặt chẽ (Điều 36, 41, 44, 45 BLTTHS).
  • Việc siết chặt ủy quyền, yêu cầu người đứng đầu trực tiếp chịu trách nhiệm giúp giảm thiểu sai sót, tránh tiêu cực và nâng cao hiệu quả tố tụng.

1.2. Mở rộng lực lượng điều tra – “về gần dân hơn”

  • Luật mở rộng thẩm quyền điều tra cho nhiều lực lượng: Biên phòng, Hải quan, Cảnh sát biển, Kiểm lâm, Kiểm ngư và đặc biệt là Công an xã.
  • Công an xã (Trưởng, Phó Công an xã) khi là điều tra viên trung hoặc cao cấp, được quyền khởi tố vụ án, khởi tố bị can, ra lệnh áp dụng biện pháp ngăn chặn… nếu được ủy quyền từ Cơ quan điều tra cấp tỉnh (Điều 35, 37 BLTTHS).
  • Chính sách này giúp tăng cường năng lực điều tra ở cấp cơ sở, phản ứng nhanh với các loại tội phạm xảy ra ở địa phương.

1.3. Làm rõ thẩm quyền truy tố của Viện kiểm sát

  • Luật quy định cụ thể thẩm quyền truy tố của từng cấp Viện kiểm sát, kể cả khả năng thay thế hoặc phối hợp trong khởi tố (Điều 239, 243 BLTTHS).
  • Cáo trạng phải nêu chính xác tội danh và điều luật áp dụng. Các văn bản như lệnh khám xét trong trường hợp khẩn cấp phải được thông báo cho Viện kiểm sát trong vòng 24 giờ.
  • Quản lý chặt chẽ như vậy nhằm đảm bảo quyền con người, tránh oan sai từ giai đoạn đầu.

1.4. Xây dựng hệ thống xét xử rõ ràng

  • Luật bổ sung quy định chi tiết về thẩm quyền xét xử ở các cấp tòa (Điều 268, 269). Căn cứ vào loại tội phạm, địa bàn, yếu tố quốc tế, tòa án cấp nào sẽ thụ lý.
  • Thông qua Nghị quyết nguyệt vụ từ 1/7/2025, TAND Tối cao và các cấp toà cấp tỉnh phải giám sát, chỉ đạo việc xét xử cấp dưới, đảm bảo tính nghiêm minh và thống nhất trong toàn hệ thống.

2. Thủ tục tố tụng hình sự

2.1. Số hóa – chuyển đổi số trong tố tụng

  • Hồ sơ có thể lập trên giấy hoặc ở dạng số; chữ ký trực tiếp hoặc chữ ký số đều được công nhận (Điều 131, 132 BLTTHS).
  • Tố tụng có thể dùng nền tảng số để thông báo như các văn bản triệu tập, thông báo phiên tòa (Điều 137, 141 BLTTHS).
  • Các vụ án đã thụ lý trước ngày 1/7/2025 cũng áp dụng ngay các hình thức số hóa này.
  • Điều này giảm chi phí, tiết kiệm thời gian và tăng độ an toàn của hồ sơ, đặc biệt ở vùng xa khó vận chuyển văn bản.

2.2. Xét xử “vắng mặt” người bị buộc tội

  • Luật mở rộng quy định để Tòa án vẫn có thể xét xử dù người bị truy tố vắng mặt nếu họ trốn, bỏ trốn, hoặc đang ở nước ngoài (khoản 27, 29, 33 BLTTHS).
  • Các văn bản tố tụng trong trường hợp vắng mặt phải được niêm yết công khai theo quy định pháp luật.

2.3. Mở rộng thẩm quyền xét xử sơ thẩm

  • TAND cấp khu vực (trước là tòa huyện) được xét xử các tội phạt tù đến 20 năm, bao gồm cả tội có yếu tố nước ngoài hoặc tội lãnh đạo.
  • TAND cấp tỉnh được xử các tội nặng đến chung thân, tử hình; xét xử những vụ án đặc biệt phức tạp, liên ngành, có yếu tố chính trị, cán bộ cấp cao, người nước ngoài…
  • Việc phân cấp rõ ràng giúp TAND nhanh chóng thụ lý vụ án phù hợp với tính chất – mức độ – đối tượng.

3. Các quy định chuyển tiếp

  • Áp dụng cho tất cả vụ án đang thụ lý trước ngày 1/7/2025 nhưng chưa kết thúc.
  • Những quy tắc mới về điều tra, truy tố, xét xử vắng mặt, số hóa hồ sơ, ký số và thông báo số đều áp dụng ngay, trừ trường hợp pháp luật có quy định ngoại lệ.
  • Điều này giúp hệ thống tố tụng chuyển tiếp liền mạch, không bút phá lịch trình điều tra – xét xử. Đồng thời đảm bảo tính kịp thời trong xử lý tội phạm phức tạp, xuyên quốc gia, hoặc khi truy nã quốc tế.

Kết luận

  • Tăng cường trách nhiệm và chuyên nghiệp: Quy định rõ quyền – trách nhiệm, hạn chế ủy quyền, giúp tăng tính minh bạch, giảm tiêu cực.
  • Thích ứng ở cơ sở: Mở rộng cho lực lượng ở xã, các chuyên trách… giúp phát hiện, khởi tố nhanh hơn.
  • Chuyển đổi số mạnh mẽ: Hồ sơ số – ký số – thông báo điện tử – giảm giấy tờ, tăng tốc tố tụng.
  • Xét xử rõ ràng – hiệu quả: Phân cấp thẩm quyền hợp lý tùy mức độ vụ án; xử lý vắng mặt khi cần.
  • Chuyển tiếp linh hoạt: Áp dụng ngay các quy định mới cho cả vụ án đang diễn ra, đảm bảo liền mạch.

Luật số 99/2025/QH15 mở ra một bước tiến mạnh mẽ cho hệ thống tố tụng hình sự Việt Nam: chuyên nghiệp hơn, hiện đại hơn, thân thiện với người dân hơn, và quan trọng là tạo điều kiện để công lý được thực thi chính xác, công bằng, kịp thời và minh bạch hơn.

Trên đây là thông tin mà Mys Law cung cấp. Mọi thắc mắc liên quan đến nội dung bài viết xin vui lòng liên hệ 0969.361.319 hoặc email: [email protected] để được giải đáp.

Trân trọng!

Người biên tập: Lê Trần Phước Ngọc