Từ ngày 01/10/2025, Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quy định cá nhân, tổ chức gây ra rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ có thể được miễn trách nhiệm hình sự trong một số trường hợp cụ thể. Quy định này nhằm khuyến khích nghiên cứu, thử nghiệm và ứng dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật, đồng thời đảm bảo lợi ích chung của xã hội. Tuy nhiên, việc miễn trừ chỉ áp dụng khi tuân thủ nghiêm ngặt các điều kiện pháp lý, tránh lạm dụng để che giấu hành vi vi phạm.

Rủi ro khoa học, công nghệ nào được miễn trừ trách nhiệm hình sự?

Theo Điều 22 của Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, rủi ro phát sinh trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm hoặc áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ có thể được loại trừ trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự. Quy định này chỉ áp dụng cho các hoạt động thử nghiệm có kiểm soát đã được cơ quan có thẩm quyền cấp phép. Điều này tạo điều kiện cho các nhà khoa học, tổ chức đổi mới sáng tạo trong môi trường pháp lý an toàn, nhưng vẫn yêu cầu tuân thủ các quy trình để giảm thiểu rủi ro.

Ví dụ, trong các dự án thử nghiệm công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo hoặc y học, nếu rủi ro xảy ra mà không vi phạm quy trình, cá nhân hoặc tổ chức liên quan có thể được miễn trách nhiệm hình sự.

Nguyên tắc miễn, loại trừ trách nhiệm trong thử nghiệm có kiểm soát

Trong trường hợp xảy ra thiệt hại hoặc rủi ro trong quá trình thử nghiệm có kiểm soát, việc miễn hoặc loại trừ trách nhiệm được thực hiện theo các nguyên tắc sau:

  1. Đối với cơ quan có thẩm quyền cấp phép thử nghiệm:
    • Các tổ chức, cá nhân tham gia thẩm định, cấp phép, kiểm soát hoặc đánh giá thử nghiệm được miễn trách nhiệm nếu đã tuân thủ đúng, đầy đủ quy định pháp luật, với động cơ trong sáng và vì lợi ích chung.
    • Các trách nhiệm được miễn hoặc loại trừ bao gồm:
      • Miễn trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân trong quá trình thẩm định, cấp phép, kiểm soát, đánh giá.
      • Loại trừ trách nhiệm hành chính đối với hành vi vi phạm pháp luật về xử lý vi phạm hành chính.
      • Loại trừ trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự đối với rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ.
    • Ngoại lệ: Không được miễn trừ nếu đã biết hoặc buộc phải biết về nguy cơ rủi ro nhưng không áp dụng biện pháp phù hợp để ngăn ngừa, hạn chế thiệt hại.
  2. Đối với tổ chức, cá nhân thực hiện thử nghiệm:
    • Các tổ chức, doanh nghiệp hoặc cá nhân được cấp phép thực hiện thử nghiệm có kiểm soát được miễn trách nhiệm nếu đã tuân thủ đúng, đầy đủ quy định của Luật và pháp luật liên quan.
    • Các trách nhiệm được miễn hoặc loại trừ bao gồm:
      • Miễn trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước (nhưng vẫn phải chịu trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho tổ chức, cá nhân khác).
      • Loại trừ trách nhiệm hành chính đối với hành vi vi phạm pháp luật về xử lý vi phạm hành chính.
      • Loại trừ trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự đối với rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ.
    • Ngoại lệ: Không được miễn trừ nếu đã biết hoặc buộc phải biết về nguy cơ rủi ro nhưng không kịp thời thông báo cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền và không thực hiện biện pháp phòng ngừa, hạn chế thiệt hại.

Các trường hợp không được miễn trừ trách nhiệm hình sự

Việc miễn trừ trách nhiệm hình sự không áp dụng trong các trường hợp sau:

  • Đã biết hoặc buộc phải biết về nguy cơ rủi ro trong quá trình thử nghiệm có kiểm soát nhưng không áp dụng đầy đủ biện pháp để ngăn ngừa, hạn chế thiệt hại.
  • Đã biết hoặc buộc phải biết về nguy cơ rủi ro nhưng không kịp thời thông báo, báo cáo cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền và không thực hiện biện pháp phòng ngừa, hạn chế thiệt hại.

Quy định này đảm bảo rằng miễn trừ trách nhiệm không trở thành công cụ bao che cho hành vi thiếu trách nhiệm hoặc cố ý gây hại. Các nhà khoa học và tổ chức cần ưu tiên an toàn, minh bạch trong báo cáo và thực hiện các biện pháp phòng ngừa rủi ro.

Miễn trách nhiệm hành chính và dân sự trong nghiên cứu khoa học

Theo khoản 3 Điều 9 của Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo có các quy định cụ thể về miễn trách nhiệm hành chính và dân sự như sau:

  1. Đối với tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu:
    • Được loại trừ trách nhiệm hành chính và miễn trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu:
      • Tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai nghiên cứu.
      • Không có hành vi gian lận, cố ý vi phạm pháp luật, hoặc sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí.
  2. Về hoàn trả kinh phí:
    • Tổ chức thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước, kinh phí hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập hoặc doanh nghiệp nhà nước không phải hoàn trả kinh phí đã sử dụng đúng mục tiêu, phạm vi nếu:
      • Tuân thủ đầy đủ quy định quản lý nhiệm vụ, quy trình thực hiện, nội dung nghiên cứu và biện pháp phòng ngừa rủi ro, nhưng kết quả không đạt được mục tiêu đề ra.
  3. Đối với tổ chức, cá nhân phê duyệt và quản lý nhiệm vụ:
    • Được loại trừ trách nhiệm hành chính và miễn trách nhiệm dân sự nếu:
      • Tuân thủ đầy đủ quy định, quy trình về phê duyệt, quản lý nhiệm vụ và không có hành vi vi phạm pháp luật, nhưng kết quả nhiệm vụ không đạt được mục tiêu đề ra.

Trên đây là thông tin mà Mys Law cung cấp. Mọi thắc mắc liên quan đến nội dung bài viết xin vui lòng liên hệ 0969.361.319 hoặc email: [email protected] để được giải đáp.

Trân trọng!

Người biên tập: Nguyễn Thị Trà My