Tạm giữ hình sự – Biện pháp ngăn chặn cần thiết trong tố tụng hình sự

Trong hoạt động tố tụng hình sự, bên cạnh nhiệm vụ điều tra làm rõ sự thật, cơ quan tiến hành tố tụng còn phải áp dụng những biện pháp nhằm đảm bảo người có hành vi vi phạm không tiếp tục gây nguy hiểm cho xã hội, không bỏ trốn, không cản trở việc điều tra, truy tố, xét xử. Trong số đó, tạm giữ hình sự là một biện pháp ngăn chặn phổ biến và mang tính khẩn cấp. Vậy tạm giữ hình sự là gì? Khi nào được áp dụng? Và thời hạn bao lâu?

1. Khái niệm tạm giữ hình sự – Biện pháp cưỡng chế tố tụng đặc biệt

Tạm giữ hình sự là một biện pháp ngăn chặn mang tính cưỡng chế trong tố tụng hình sự, được quy định tại Điều 117 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015. Đây là biện pháp do người có thẩm quyền tố tụng áp dụng đối với một số đối tượng cụ thể, nhằm ngăn chặn nguy cơ gây nguy hiểm tiếp theo cho xã hội hoặc để phục vụ hoạt động điều tra.

Người bị tạm giữ thường rơi vào các trường hợp như:

  • Bị giữ trong trường hợp khẩn cấp;
  • Bị bắt quả tang khi phạm tội;
  • Tự thú, đầu thú;
  • Bị bắt theo quyết định truy nã.

Khác với tạm giam, tạm giữ là biện pháp ngắn hạn và được áp dụng trong giai đoạn đầu của quá trình tố tụng, khi mà cơ quan điều tra đang xem xét tính chất, mức độ hành vi phạm tội.

2. Đối tượng và căn cứ áp dụng tạm giữ hình sự

Không phải ai cũng có thể bị tạm giữ. Việc áp dụng tạm giữ hình sự chỉ thực hiện khi có căn cứ rõ ràng và thuộc các trường hợp pháp luật quy định. Theo khoản 1 Điều 59 và Điều 117 Bộ luật Tố tụng hình sự, đối tượng bị tạm giữ gồm:

  • Người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp;
  • Người bị bắt do phạm tội quả tang;
  • Người tự thú, đầu thú về hành vi phạm tội của mình;
  • Người bị bắt theo quyết định truy nã đang có hiệu lực.

Việc áp dụng biện pháp này phải được thể hiện bằng quyết định tạm giữ, trong đó ghi rõ:

  • Họ tên, địa chỉ người bị tạm giữ;
  • Lý do, thời điểm bắt đầu và kết thúc tạm giữ;
  • Căn cứ pháp lý;
  • Thông tin người ban hành quyết định (họ tên, chức vụ, chữ ký, dấu xác nhận).

Việc ra quyết định tạm giữ không chỉ là yêu cầu nghiệp vụ mà còn là yêu cầu pháp lý bắt buộc, nhằm tránh mọi hành vi lạm quyền hoặc bắt giữ trái pháp luật.

3. Thời hạn tạm giữ hình sự – Không quá 9 ngày

Một trong những vấn đề pháp lý đặc biệt quan trọng là thời hạn tạm giữ hình sự. Theo Điều 118 Bộ luật Tố tụng hình sự, thời hạn tạm giữ được quy định chặt chẽ như sau:

  • Thời hạn ban đầu: Không quá 03 ngày, tính từ khi cơ quan điều tra nhận người bị bắt, hoặc từ khi ra quyết định tạm giữ người tự thú, đầu thú.
  • Trường hợp cần thiết: Có thể gia hạn một lần, tối đa 03 ngày.
  • Trường hợp đặc biệt: Có thể gia hạn lần thứ hai, cũng không quá 03 ngày.

→ Tổng thời gian tạm giữ tối đa là 09 ngày.

Mọi trường hợp gia hạn đều phải có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát có thẩm quyền, và Viện kiểm sát chỉ có 12 giờ để xem xét, quyết định phê chuẩn hoặc không phê chuẩn kể từ khi nhận hồ sơ đề nghị gia hạn.

Đáng lưu ý, thời gian tạm giữ sẽ được trừ vào thời hạn tạm giam, theo nguyên tắc: 01 ngày tạm giữ = 01 ngày tạm giam, đảm bảo quyền lợi pháp lý của người bị áp dụng biện pháp.

4. Ý nghĩa và yêu cầu khi áp dụng tạm giữ hình sự

Tạm giữ hình sự là biện pháp quan trọng, giúp đảm bảo hoạt động điều tra được tiến hành khách quan, không bị cản trở, đồng thời ngăn ngừa việc tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội.

Tuy nhiên, biện pháp này cũng có tác động trực tiếp đến quyền tự do cá nhân của công dân – một quyền được Hiến pháp và pháp luật bảo vệ. Do đó, việc áp dụng tạm giữ hình sự đòi hỏi:

  • Thẩm quyền đúng luật;
  • Căn cứ rõ ràng, minh bạch;
  • Trình tự thủ tục chặt chẽ;
  • Giám sát nghiêm ngặt từ Viện kiểm sát và cơ quan bảo vệ pháp luật.

Việc lạm dụng tạm giữ hoặc áp dụng không đúng có thể dẫn đến vi phạm nghiêm trọng quyền con người, ảnh hưởng đến uy tín và hiệu quả của hệ thống tư pháp.

5. Kết luận – Tạm giữ đúng luật, bảo vệ công lý

Tạm giữ hình sự là một công cụ pháp lý quan trọng trong việc bảo đảm an toàn xã hội và hiệu quả tố tụng. Tuy nhiên, biện pháp này phải luôn được đặt dưới sự kiểm soát chặt chẽ của pháp luật, đảm bảo không bị lạm dụng, đồng thời tôn trọng tuyệt đối quyền con người, quyền công dân.

Hiểu đúng – áp dụng đúng – giám sát đúng các biện pháp tố tụng như tạm giữ hình sự chính là nền tảng xây dựng một nền tư pháp liêm chính, dân chủ, nghiêm minh, đồng thời củng cố lòng tin của người dân vào công lý và pháp luật.

Trên đây là thông tin mà Mys Law cung cấp. Mọi thắc mắc liên quan đến nội dung bài viết xin vui lòng liên hệ 0969.361.319 hoặc email: [email protected] để được giải đáp.

Trân trọng!

Người biên tập: Lê Trần Phước Ngọc.