Phòng vệ chính đáng và vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng – Hiểu đúng để bảo vệ quyền lợi hợp pháp

Trong đời sống, không ít trường hợp con người phải đối mặt với hành vi xâm hại đến sức khỏe, tính mạng hoặc tài sản. Khi ấy, bản năng tự vệ sẽ thúc đẩy họ phản kháng. Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam phân biệt rõ ràng giữa phòng vệ chính đáng và vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng – hai khái niệm có ranh giới mong manh nhưng lại dẫn đến hậu quả pháp lý hoàn toàn khác nhau.

1. Phòng vệ chính đáng – Quyền hợp pháp của công dân

Khái niệm

Khoản 1 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 quy định: Phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả cần thiết nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân, của người khác hoặc của Nhà nước, tổ chức, trước một hành vi xâm phạm trái pháp luật.

Điểm đặc biệt quan trọng: ngay cả khi gây thiệt hại cho người tấn công, hành vi phòng vệ chính đáng không bị coi là tội phạm.

Điều kiện để được coi là phòng vệ chính đáng

• Có hành vi xâm phạm trái pháp luật đang xảy ra.
• Mục đích: để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân, người khác hoặc xã hội.
• Mức chống trả: cần thiết và tương xứng với sự nguy hiểm từ hành vi tấn công.

Ví dụ: Một người bị kẻ khác dùng dao đe dọa, người này giằng dao và khống chế kẻ tấn công. Đây được coi là phòng vệ chính đáng.

2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng – Khi hành vi tự vệ biến thành vi phạm

Khái niệm

Khoản 2 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 nêu rõ: Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả quá mức cần thiết, gây ra thiệt hại không đáng có cho người tấn công.

Khác với phòng vệ chính đáng, hành vi này có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, mặc dù người có hành vi vẫn được xem xét giảm nhẹ trách nhiệm vì xuất phát từ việc tự vệ.

Điều kiện nhận diện

• Có hành vi xâm phạm trái pháp luật đang diễn ra.
• Người bị xâm hại có hành vi chống trả.
• Tuy nhiên, mức chống trả vượt quá giới hạn cần thiết, gây hậu quả nghiêm trọng (thương tích nặng hoặc chết người).

Ví dụ: Bị đối phương tấn công bằng tay không, nhưng người phòng vệ lại dùng dao đâm chết đối phương. Đây là vượt quá phòng vệ chính đáng.

3. Phân biệt phòng vệ chính đáng và vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng

4. Trách nhiệm pháp lý đối với hành vi vượt quá phòng vệ chính đáng

Bộ luật Hình sự 2015 còn dành các quy định riêng cho hành vi này:

• Nếu gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe: có thể bị xử lý theo Điều 136 BLHS (Tội cố ý gây thương tích do vượt quá phòng vệ chính đáng).
• Nếu gây chết người: có thể bị truy cứu theo Điều 126 BLHS (Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng), khung hình phạt từ 06 tháng đến 02 năm tù.

Như vậy, dù mục đích ban đầu là tự vệ, nhưng khi hành vi vượt quá sự cần thiết, người chống trả phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.

5. Kết luận – Hiểu đúng để tránh hệ lụy pháp lý

Phòng vệ chính đáng là một quyền của công dân, thể hiện sự công bằng và tự bảo vệ chính đáng trong xã hội. Tuy nhiên, việc lạm dụng hoặc vượt quá giới hạn cần thiết sẽ khiến người thực hiện từ vị thế “nạn nhân” trở thành “bị cáo”.

Do đó:

• Mỗi cá nhân cần bình tĩnh khi đối diện với tình huống nguy hiểm, lựa chọn cách phòng vệ hợp lý – tương xứng.
• Xã hội cần nâng cao hiểu biết pháp luật để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, đồng thời tránh những hệ quả pháp lý nghiêm trọng do hành vi vượt quá phòng vệ chính đáng.

Trên đây là thông tin mà Mys Law cung cấp. Mọi thắc mắc liên quan đến nội dung bài viết xin vui lòng liên hệ 0969.361.319 hoặc email: [email protected] để được giải đáp.

Trân trọng!

Người biên tập: Lê Trần Phước Ngọc.