Hối lộ là hành vi mua bán quyền lực, vi phạm nghiêm trọng pháp luật và đạo đức, đặc biệt đối với người nhận hối lộ. Người này phải là cá nhân có quyền lực và sử dụng quyền lực đó để trục lợi bất chính. Hành vi này gây suy yếu uy tín cơ quan nhà nước, thúc đẩy tham nhũng, làm xói mòn sự công bằng trong xã hội.

Theo lý thuyết hành vi trao đổi hợp lý, hối lộ xuất phát từ các mối quan hệ mang lại lợi ích đôi bên. Quan hệ càng tạo ra lợi ích lớn, càng dễ lặp lại, hình thành thói quen và trở thành hiện tượng xã hội. Mỗi bên tự nguyện trao đổi thứ họ cho là ít giá trị hơn so với lợi ích nhận được, dựa trên đàm phán và thỏa thuận ích kỷ. Tuy nhiên, trong mạng lưới xã hội, hành vi này thường được che giấu, chẳng hạn qua hình thức tặng quà Tết với mục đích hối lộ.

Môi giới hối lộ là gì?

Môi giới hối lộ là hành vi làm trung gian giữa người đưa và người nhận hối lộ, theo yêu cầu của một hoặc cả hai bên. Hành vi này tạo điều kiện cho việc đạt thỏa thuận hoặc thực hiện thỏa thuận về đưa và nhận hối lộ, góp phần làm tham nhũng dễ dàng hơn.

Hành vi môi giới hối lộ có nhiều biểu hiện, bao gồm: giới thiệu người đưa hối lộ với người nhận; thúc đẩy hoặc tạo điều kiện để hai bên gặp gỡ; truyền đạt thông tin, yêu cầu giữa hai bên (có thể diễn ra một hoặc nhiều lần); sắp xếp thời gian, địa điểm gặp gỡ; hoặc tham gia chứng kiến việc đưa và nhận hối lộ. Đây là hành vi nguy hiểm, xâm phạm hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức, và được Bộ luật Hình sự Việt Nam quy định là tội phạm.

Những điểm mới của tội môi giới hối lộ

Căn cứ Điều 365 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), tội môi giới hối lộ có nhiều điểm mới so với Điều 290 Bộ luật Hình sự 1999. Tên tội danh được đổi từ “Tội làm môi giới hối lộ” thành “Tội môi giới hối lộ” cho ngắn gọn và chính xác.

Về hình phạt, luật bổ sung hình phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng và cải tạo không giam giữ đến 3 năm làm hình phạt chính ở khung cơ bản. Mức phạt tù được giảm: từ 6 tháng đến 3 năm (khoản 1); từ 2 năm đến 7 năm (khoản 2); từ 5 năm đến 10 năm (khoản 3); từ 8 năm đến 15 năm (khoản 4). Điều này nhằm phù hợp với tình hình kinh tế – xã hội và yêu cầu chống tham nhũng.

Luật điều chỉnh ngưỡng giá trị của hối lộ: từ 2.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng (khoản 1); từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng (khoản 2); từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng (khoản 3); từ 1.000.000.000 đồng trở lên (khoản 4). Lợi ích phi vật chất được bổ sung vào khoản 1, do khó lượng hóa nhưng vẫn gây hại lớn.

Các tình tiết định khung tăng nặng mới bao gồm: phạm tội có tính chất chuyên nghiệp; lợi dụng chức vụ, quyền hạn (khoản 2). Hình phạt bổ sung là phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng (khoản 5), thay vì dựa trên giá trị hối lộ như trước.

Luật mở rộng phạm vi áp dụng đến hành vi môi giới hối lộ trong doanh nghiệp, tổ chức ngoài nhà nước (khoản 7), nhằm bao quát tham nhũng khu vực tư. Người phạm tội chủ động khai báo trước khi bị phát giác có thể được miễn trách nhiệm hình sự (khoản 6), khuyến khích hợp tác với cơ quan chức năng.

Phân tích cấu thành tội môi giới hối lộ

Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội môi giới hối lộ không yêu cầu phải có chức vụ, quyền hạn. Bất kỳ ai, dù có hay không có chức vụ, đều có thể phạm tội nếu thực hiện hành vi môi giới.

Về độ tuổi: Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ chịu trách nhiệm về các khung tội rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng (khoản 2, 3, 4 Điều 365). Người dưới 16 tuổi không chịu trách nhiệm về khoản 1 (tội nghiêm trọng). Người đủ 16 tuổi trở lên chịu trách nhiệm toàn bộ.

Nếu giá trị hối lộ dưới 2.000.000 đồng, người phạm tội chỉ bị truy cứu nếu vi phạm nhiều lần (ít nhất 2 lần, chưa đủ cấu thành tội phạm trước đó), và có thể đã bị xử phạt hành chính hoặc kỷ luật nhưng chưa hết thời hạn xóa án.

Khách thể của tội phạm

Khách thể bị xâm phạm là hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức nhà nước hoặc ngoài nhà nước. Hành vi này làm suy yếu cơ quan, mất uy tín, mất lòng tin của nhân dân, và thúc đẩy sự thoái hóa của cán bộ. Môi giới hối lộ giúp sức cho cả tội đưa và nhận hối lộ, nhân lên tác hại xã hội.

Mặt khách quan của tội phạm

Hành vi khách quan là làm trung gian giữa người đưa và nhận hối lộ, với các biểu hiện như: gợi ý, thăm dò yêu cầu; truyền đạt thông tin; sắp xếp gặp gỡ; hoặc tham gia chứng kiến. Hành vi phải tạo điều kiện thực tế cho việc hối lộ xảy ra.

Hậu quả không phải dấu hiệu bắt buộc, trừ trường hợp giá trị hối lộ dưới 2.000.000 đồng, lúc đó phải gây hậu quả nghiêm trọng (thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, tài sản, hoặc uy tín cơ quan). Hậu quả phi vật chất, như mất lòng tin xã hội, cũng có thể dẫn đến các vụ tham nhũng lớn hơn.

Mặt chủ quan của tội phạm

Người phạm tội hành động với lỗi cố ý trực tiếp hoặc gián tiếp: nhận thức rõ hành vi là môi giới hối lộ, thấy trước hậu quả, và mong muốn hoặc bỏ mặc cho việc hối lộ xảy ra. Động cơ có thể là vụ lợi, tình cảm, hoặc cá nhân khác, nhưng không phải yếu tố bắt buộc. Xác định động cơ giúp cơ quan tố tụng quyết định hình phạt phù hợp, ví dụ tăng nặng nếu vì vụ lợi.

Mức phạt đối với tội môi giới hối lộ

Theo Điều 365 Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung:

  • Khung 1: Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng, cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm nếu hối lộ là tiền, tài sản từ 2.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc lợi ích phi vật chất.
  • Khung 2: Phạt tù từ 2 năm đến 7 năm nếu có tổ chức; tính chất chuyên nghiệp; thủ đoạn xảo quyệt; biết hối lộ là tài sản nhà nước; lợi dụng chức vụ, quyền hạn; phạm tội 2 lần trở lên; hoặc giá trị từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
  • Khung 3: Phạt tù từ 5 năm đến 10 năm nếu giá trị từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.
  • Khung 4: Phạt tù từ 8 năm đến 15 năm nếu giá trị từ 1.000.000.000 đồng trở lên.

Người phạm tội có thể bị phạt bổ sung tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng. Nếu giá trị dưới 2.000.000 đồng, không truy cứu trừ khi vi phạm nhiều lần hoặc gây hậu quả nghiêm trọng. Người chủ động khai báo trước phát giác có thể miễn trách nhiệm. Quy định áp dụng tương tự cho khu vực ngoài nhà nước.

Hành vi nhận hối lộ

Nhận hối lộ là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn, trực tiếp hoặc qua trung gian nhận lợi ích vật chất hoặc phi vật chất để làm hoặc không làm việc có lợi cho người đưa hối lộ. Đây là tội phạm riêng biệt tại Điều 354 Bộ luật Hình sự, thường liên quan chặt chẽ với môi giới hối lộ.

Ví dụ về hành vi liên quan đến tham nhũng

Ví dụ 1: Một cán bộ kế toán ủy ban nhân dân huyện nhận hối lộ từ doanh nghiệp để phê duyệt hợp đồng sai quy định. Nếu sử dụng tài sản nhà nước cho cá nhân, hành vi này có thể cấu thành cả nhận hối lộ (Điều 354) và tham ô tài sản (Điều 353).

Ví dụ 2: Giám đốc công ty nhà nước chỉ đạo lập chứng từ khống để rút gần 1,9 tỷ đồng, nhận hối lộ từ đối tác và chia cho nhân viên. Hành vi này có thể cấu thành nhận hối lộ và tham ô tài sản, tùy mức độ và giá trị, bị phạt tù nặng theo quy định.

Trên đây là thông tin mà Mys Law cung cấp. Mọi thắc mắc liên quan đến nội dung bài viết xin vui lòng liên hệ 0969.361.319 hoặc email: [email protected] để được giải đáp.

Trân trọng!

Người biên tập: Nguyễn Thị Trà My